Naar aanleiding van verontruste telefoontjes naar het IVN ’s-Hertogenbosch e.o., heeft Cor Haest, coördinator Werkgroep Communicatie, contact opgenomen met de particuliere eigenaar / beheerder van het landgoed, mevrouw M. Berger. Zij heeft uitgelegd welke natuurbeheerwerkzaamheden in de winter en voor jaar 2005-2006 zijn uitgevoerd en waarom. Cor heeft hiervan een verslagje gemaakt, dat door mevrouw Berger is aangevuld en vervolgens is goedgekeurd. Zij heeft haar waardering ervoor uitgesproken dat het IVN Den Bosch moeite doet om haar natuurgidsen respectievelijk deelnemers aan IVN-wandelingen uit te leggen wat en waarom er periodiek aan onderhoud op De Wamberg gebeurt.
Karaktistieken en actualiteit
Het landgoed Wamberg omvat onder meer een parkbos met een aantal historische gebouwen. Het in het verleden, in Engelse stijl, aangelegde parkbos omvat bossen, weilanden, water-partijen en -gangen en nog een paar (mais)akkers. Het bos bestaat voornamelijk uit loofhout, op een hoger gelegen zandkop staat naaldhout. Verder zijn er in het verleden een verzameling min of meer uitheemse bomen aangeplant en de voor een parklandschap karakteristieke rhododendrons (acht verschillende soorten!). De houtopstand omvat enkele laanstructuren met oude bomen, een paar driehoeksformaties (beuken) en ook solitaire, bijzondere bomen (o.a. gele tulpenboom). De ruimtelijke structuur heeft een aantal duidelijke zichtlijnen.
In het gebied ligt een grote vijver en een aantal kleinere, ondiepe min of meer poelen. De verschillende waterpartijen zijn ten dele met elkaar verbonden door een slotenstelsel. De afwatering geschiedt via de Wambergse beek.
Het centrale deel van het particuliere landgoed De Wamberg, dus het parkbos, heeft onlangs de status van ‘Rijksmonument’ gekregen.
Het in de 19e eeuw, dus ruim 150 jaar geleden, aangelegde parkbos vertoonde in de jaren ’80 achterstallig onderhoud. Daarom worden er de laatste decennia periodiek onderhoud- en renovatiewerkzaamheden uitgevoerd. Dit gebeurt gefaseerd, dit wil zeggen gespreid in de tijd. In de jaren ’90 zijn de eerste werkzaamheden uitgevoerd. Omdat het landgoed Wamberg geen oerbos of natuurbos is maar parkbos, zijn vanaf 2000 is het onderhoud en renovatie geïntensiveerd; de hoeveelheid dood hout wordt beperkt gehouden, maar wel voldoende.
Om het natuurgebied, dat particulier eigendom is, beter toegankelijk te houden, zijn in het begin van de jaren 2000 de drassige paden aan de oostzijde van het landgoed verhoogd waardoor het natuurgebied ook in de winter goed begaanbaar is geworden.
Door een aantal omstandigheden, onder meerde bodemverontreiniging en zure regen, en waterbeheersmaatregelen ten behoeve van de landbouw, loopt de natuur in Nederland steeds meer gevaar. In de Wamberg zijn daardoor in de loop van de tijd een aantal waterpartijen (ten dele) dichtgegroeid en afgesloten geweest (om waterinstroom van slechte kwaliteit te voorkomen). Door kunstmatig weer verhoogde waterstand 10-20 jaar geleden bleken een aantal, met name oude eiken, in de problemen te komen door wortelafsterving. Het gevolg daar weer van is dat er in het najaar 2005 een paar volwassen eiken zijn omgewaaid.
Om verdergaand onderhoud en renovatie zo verantwoord mogelijk uit te voeren, is deskundig advies ingewonnen. Dit advies, gebaseerd op o.a. bodemkundig, hydrologisch en vegetatie-onderzoek, wordt gegeven door de ‘Bosgroep Zuid Nederland’ van het Ministerie van Landbouw, Natuurbehoud en Visserij (LNV). Deze Bosgroep heeft bosbouwkundige specialisten en ecologen in dienst en werkt voor particuliere boseigenaren maar ook voor gemeenten.
Werkzaamheden in het verleden
De afgelopen 15-20 jaar zijn er periodiek onderhoud- en renovatiewerkzaamheden uitgevoerd.
In het zuidwestelijk deel zijn de Rhododendrons afgezet (afgezaagd) ten behoeve van verjonging, pleksgewijs bomen gekapt en jonge Beuken geplant. Aan de rand van het grote ven zijn oude bomen gekapt zodat meer licht en ruimte bij het water ontstaat en een grasoever (heel vroeger werden die oevers elke maand gemaaid). In het zuidelijk deel is iets soortgelijks gedaan. Na ongeveer 5-10 jaar zijn de positieve effecten van deze verjonging duidelijk waar te nemen.
Ongeveer vijf jaar gelden is aan de Loofaertzijde een hoger gelegen strook loofhout gekapt (op enkele Eiken na) een opgeplant met naaldhout (Grove en Corsicaanse dennen).
Een paar jaar geleden zijn de dicht gegroeide water’poelen’ open gehakt en uitgedregd. Hier en daar zijn jonge boompjes aangeplant, o.a.Meidoorns en enkele Amerikaanse eiken geringd. Dood hout dat gevaar oplevert voor wandelaars is ook weggezaagd en geruimd.
Vorige winter (2004-2005) zijn, weer aan de Loofaertzijde, de houtwallen rondom de akker - met drie rode Beuken in het midden - gekapt en de bosrand opengemaakt. Aan de overzijde van de Loofaert, dus buiten het centrale parkbos, zijn eikenhakhoutwallen afgezet (vroeger deden dat boeren ter verkrijging van gerief- en stookhout) om het behoud van deze historische landschapskarakteristieken ook op langere termijn te verzekeren.
De meest recente, grootschalige ingreep, heeft weer plaats gevonden aan de Loofaert ter hoogte van de zij-ingangen aldaar.
- Er zijn een aantal oude (ca. 150 jaar) Amerikaanse eiken en enkele Beuken gekapt. Daardoor hebben de ‘overstaanders / blijvers’ meer ruimte en minder lichtconcurrentie gekregen De grotere ontstane open ruimte is opgeplant met jonge Eiken, Beuken, Haagbeuken en Lindes.
- Verder is er op de zandkop, gelegen tussen het lage, drassige strook weiland en het grote ven, een gemengd (voornamelijk naald- en enkele loofbomen, o.a. Tamme kastanje) bos gekapt, exclusief de randen. Het open gekapte gebied is / wordt herplant met diverse soorten naaldbomen zoals de Corsicaanse, Zee-, Oostenrijkse en Weymoet den (doel bosverdichting).
- Langs het drassige weiland zijn, in verband met wortelaantasting door het hoge water, Eiken gekapt en geruimd. De open gekapte strook is weer beplant met bomen als Eiken als Essen en onderbegroeiing door Prunus en Hondsroos.
- Omdat de 10-20 jaar geleden verhoogde grondwaterstand een nadelig effect blijkt te hebben op de (al oppervlakkige) beworteling van een aantal oude Eiken (waarvan er in het najaar 2005 dus enkele zijn omgewaaid), zijn er een aantal sloten in het hele natuurgebied uitgegraven, zodat de afwatering op de Wambergse beek beter kan verlopen. Daartoe is ook de sloot midden in het natuurgebied uitgegraven, de afgesloten duiker weer open gemaakt en houdt het Waterschap de waterstand nu lager.
Samenvatting / SlotopmerkingenTé hoge waterstanden, met name in het voorjaar, hebben een nadelige invloed op bepaalde bomen (m.n. Eiken).
Bomen hebben, net als mensen, een eindig leven (de levensduur varieert per soort) en moeten dus vervangen worden. Maar bosrenovatie en -verdichting (dus weer echt bos) kost tijd. Het ‘psychologische probleem’ bij bosvernieuwing is ‘boompje groot, plantertje dood’.
Wellicht kan er nog worden opgemerkt dat bij toekomstige beslissingen wat meer aandacht wenselijk is voor de fauna, met name nestgelegenheid voor holenbroeders en de diverse soorten (o.a. dwerg- en water-) vleermuizen die op de Wamberg vorkomen.
Verder blijft er natuurlijke altijd discussie mogelijk, omdat beslissingen bij natuurbeheer niet alleen gebaseerd zijn op objectieve onderzoek gegevens, maar ook op opvattingen over natuur en natuurwaarden. Die opvattingen zijn (deels) tijd- en persoonsgebonden.
Cor Haest, IVN/VNW 's-Hertogenbosch, 28 april 2006
